"شعردفاع مقدس" همپای هنرهای دیگر و بنا به نظر کارشناسان حوزه فرهنگ و هنر ، چند گام جلو تر از دیگر هنرها توانسته است پیام استقامت ، ایستادگی و مظلومیت ملت جنگ ستیز ایران را در طول هشت سال دفاع مقدس به مخاطبان و علاقمندان هنر متعهد منتقل کند. جهاد و مبارزه در راه خدا هنر شجاعت و شهامت مؤمن واقعی خداوند است و تبلور این هنر مقدّس و شجاعت و شهامت در هنر شعر امری بدیهی است. رزمندگان جان بر کف ایرانی با ابزار معنوی و مادی به جنگ با متجاوز برخاستند و شاعر هنرمند با سلاح هنر منظوم و ملحون به حفظ و صیانت از ادبیات و فرهنگ دفاع و جهاد و جنگ پرداخته است. گواه راستین این مدّعا آثار مکتوب منظوم نادره گویان در خصوص نبرد عاشقانه و دلاورانی که در میادین رزم ونرد نبرد، جان می‌باختند. شهیدان، ایثارگران، آزادگان، رزمندگان در ادب و فرهنگ و انقلاب قوم ایرانی سمبل عشق، ایثار، استقلال، مبارزه بوده بی تردید داستان راستان آنان برای نسل امروز و فردا خواندنی و ماندنی خواهد بود. دفاع مقدس، حماسه دلاوری، آمیخته با حماسه عرفانی است. در آثار سخن سنجان، این حماسه با غنا آمیزش کرده و گوهری به نام ادبیات دفاع مقدس را به زمین گذاشته و در شعر پایداری و دلاوری با عاطفه گره می‌خورد. حماسه تبدیل به غزل می‌شود و با شور و عشق و راستی و مستی همراه می‌گردد. رجز خوانی دشمن برای شروع جنگ از 16شهریور 1359آغاز شد و ایران آبستن شجاعت، شهادت و امانت الهی(عشق)شد. ادبیات هر ملت، تحت تأثیر شرایط سیاسی اجتماعی، فرهنگی و دینی هر ملت است جنگ تحمیلی و در برابر، دفاع مقدّس در این نبرد از سال(67ـ59) بوده و عظمت این نبرد شجاعانه و نیز شکوه حضور مردم دیندار ایرانی در این جنگ، ادبیات و شعر فارسی را از دید رنگ و صورت و معنی دگرگون و به آن رنگ دلاوری و دینی و عرفانی داده است. درقرون متمادی گذشته، حماسه، عرفان، عشق و اخلاق، ازعمده‌ترین مفاهیم اشعار ایرانی بوده و شاعر دفاع مقدس همه این مفاهیم وموتیف را فی الواقع تجسّم کرده و یا شنیده و تجربه کرده وآن آزموده‌های عینی خود را با تجارب شعری درآمیخته و در پوشش هنر و شعر به تصویر کشیده است جنگ تحمیلی و به دنبال آن دفاع مقدّس شگرف‌ترین تأثیر را بر ادبیات منظوم و منثور ایرانی گذاشته است. مجموعه سرودهایی را که در قالب‌های گوناگون اعم از سنتی و نو، نیمایی و سپید شکل گرفته اند و درون مایه اصلی آنها تشویق و تکریم دوست و تحقیر و تهدید دشمن و تقویت روحیه مذهبی و ملی برای حفظ وطن و انقلاب است، شعر جنگ می‌نامیم. شعر جنگ به لحاظ زمانی حدفاصل بین شروع تجاوز دشمن تا پذیرش قطعنامه(598) را در بر می‌گیرد. (گزیده شعر جنگ و دفاع مقدس، صفحه 12) شعر جنگ خودجوش بود. شاعران چه ضعیف و چه قوی، احساسات درونی خویش را نسبت به دفاع حق در مقابل باطل و حوادث و پیامدهای اوضاع آن به دور از هر نوع تصنّع و تکلف و کسب شهرت و مکنت بیان می‌کردند. شعردفاع مقدّس، آثارمنظوم هنگام نبرد و بعداز نبرد و زمان صلح می‌باشد. بعد از اقبال به قطعنامه(598) از سوی ایران، شاعران نکته گوی ایرانی به سرشت سیاسی جنگ نگریستند و سروده‌هایی که از این زمان به بعد با شاخصه‌های تشویق و تکریم دوست و تحقیر و تهدید دشمن و نیز انتقاد از خودی و دیگران می‌پرداختند، به شعر دفاع مقدس موسوم و مرسوم گردید و قدری شعر دفاع مقدس رنگین‌تر همراه با حسن طلب بوده است. نبرد و دفاع ایرانیان در برابر تجاوز دشمن فریب خورده ارزشمند و ستودنی است. ادبیات و کلام منظوم فارسی می‌تواند چون گنجینه و طلسمی آداب و فرهنگ و میراث مادی و معنوی دفاع مقدس را حفظ کند و آن را از بوته نسیان و نابودی صیانت و حفاظت کند. پژوهش و تحقیق در باب تأثیر دفاع مقدس در شعر معاصر می‌تواند شکوه حماسه و هنر شاعرانه شاعران متعهد را آشکار ساخته و بر این شکوه و عظمت بیفزاید. لذا در این پژوهش ویژگیهای شعر معاصر با درون مایه‌های دفاع مقدس، از دیدگاههای واژگانی،شکلی، زیباشناسی، تخیل و محتوایی تحلیل می‌گردد. بحث و تحلیل: در شعر دفاع مقدس گاه در استعمال واژگان کهن و باستانی زیاده روی شده، گاه زبان شعر تحت تأثیر سبک دوره ساده، روان و ملایم توأم با زبان عاطفی است و همراه با آرایشهای لفظی معتدل است. واژگان دور از ذهن، مبهم و غیر مأنوس در کلام منظوم دفاع مقدس جایی ندارد. بویژه دورة جنگ که هدف غایی شاعر رساندن سریع و ساده پیام و محتوا است و به خاطر نفوذ شعر میان توده مردم دارای زبانی نزدیک به زبان محاوره است. زبان شعر دفاع مقدس در آغاز گاهی تند و تشویق کننده و حماسی و گاهی نرم و عمیق است و نشان‌های کهنگی زبان بیشتر در قالب مثنوی نمایان است. زبان شعر دارای تنوع است و آن به دلیل کاربرد لغات و اصطلاحات کهنه و نو می‌باشد. رعایت درست قواعد صرف و نحو کلمه و کلام و دور بودن از ضعف تألیف و غرابت استعمال واژگانی، نیز پرهیز از اطنابهای بی مورد و حذف‌های بی جهت، مبین روانی و سادگی و تازگی زبان شعر دفاع مقدس می‌باشد. «حاصل چنین تلاش صادقانه، اشعاری بود زیبا و دلنشین و پرشور و مؤثر، که امروزه به شعر دفاع مقدس معروف است. شعری که ریشه در ایمان و اعتقادات ژرف این شاعران متعهد داشته و برخاسته از فرهنگ غنی ایران اسلامی است و گنجینه‌ای است پربار و ارزشمند."(شکوه شقایق، صفحه 11) قالب‌های آغازین، شعر نیمایی و سپید بود سپس رباعی و دوبیتی رایج گردیده و سرانجام قالب غزل غالب می‌گردد و قالب مثنوی نیز همپای غزل مرسوم می‌گردد به قالب‌هایی چون قصیده، چهارپاره و قطعه کمتر توجه شده است قالب نو دارای زبانی روایی و گزارشی و بلند و آن به خاطر مجال شاعران برای بیان تجارب شاعرانه و رهایی از محدودیت قافیه و تساوی مصراع است تا شاعر بهتر موضوعات و اندیشه‌های خود را بپروراند. محتوی شعر نیمایی و سپید، توصیف شهادت و شهدا و میادین رزم و بیان هدف جهاد و جنگ و یاد کرد کرامات رزمندگان، وصف دلاوریها، جنگاوریها، رشادتها، و تشویق و ترغیب مردم به حضور در میادین نبرد و استقامت تا پیروزی نهایی و کوچک و حقیر شمردن متخاصم و بیان ارزشهای دینی، شیعی و قومی همراه با افتخارات ملی و میهنی می‌باشد. بعد از جنگ، محورهای درونی قالب نو کمی دگرگون شد. و انتقاد و اعتراض نسبت به فراموشی ارزشها و تبعیض و اختلافات طبقاتی و رشد تجملات و تشریفات و کم رنگی فرهنگ شهادت رواج می‌یابد. در اشعار نیمایی و سپید آمیختگی افتخارات ملی و میهنی با دین جالب توجه است. شخصیت و عناصر اسطوره‌ای و حماسی با سمبل‌های دینی بیان گردیده مثل: سیاوش، کاوه، درفش، اهریمن و… همراه با عاشورا، ذوالفقار، کربلا و… بیان گردیده است. قالب غالب مردمی قالب دوبیتی بود چه خواص و چه عوام به این قالب اصرار می‌ورزیدند دوبیتی به دلیل مردمی بودن دارای زبان ساده، نرم و لطیف نزدیک به زبان گفتاری و محاوره و گاه آمیخته با زبان کهن و سنتی می‌باشد دوبیتی‌ها همراه با عنصر عاطفه در انتقال سوگ شهدا و احساس شاعرانه شاعر نسبت به شهیدان بوده و عاطفه، سوگ شهید و حماسه محتوای اصلی دوبیتی بوده و سوگ در دوبیتی شاعران نشان سرافکندگی و نقص نیست بلکه با روحیه سربلندی و عظمت و کمال معنویت آمیخته شده و هشداری جهت حفظ و صیانت از طریق و راه صدیّقان واقعی یعنی شهدا می‌باشد. قالب دوبیتی در کنار قالب رباعی رونق می‌گیرد این دو قالب برای بیان احساسات عمیق شاعرانه و توصیف جنگاوریها و حماسه مناسب است شاعران موفق و ناموفق در شعر معاصر فراوان است از نکته سنجان نکته بین برجسته این دو قالب قیصر امین پور، حسن حسینی و وحید امیری می‌باشند. واژگان و ترکیبات شعر دفاع مقدس شبیه هم اند به جهت همدلی و وحدت که نتیجه روحیه دینی است افعال به صورت جمع و ضمایر نیز جمع می‌باشد. در رباعی امروز صبغه‌های میادین رزم و نبرد و ترغیب و تقویت رزمندگان و تحقیر خصم و ترسیم شکوه و عظمت و استقامت و پایداری جنگاوران چشمگیر می‌باشد آهنگ رباعی حماسی است و حاوی فخرورزی و ستایش نیز می‌باشد. پیوند شعر دفاع مقدس با الگوهای عاشورایی و اسلامی و موضوع شهید و شهادت طلبی، به رباعی امروز عمقی عمیق بخشیده و این موضوعات نشان دهندة اهمیّت رباعی امروز می‌باشد و آمیحتگی حماسه و عرفان در رباعی، عرفان حماسی را رقم زد. بهترین مثنویهای شعر دفاع مقدس مربوط به دهه هفتاد می‌باشد و این مثنویها بیشتر در کنگره سرداران و شهیدان سروده شده است. گوناگونی زبان، کوتاهی مثنوی، ترسیم فضای جبهه و جنگ و ایثار و دغدغه فراموشی ارزشها و فضای تغزّلی قصیده‌ای و غزل مثنوی و حماسه عاشقانه ویژگیهای آشکار مثنوی ادبیات جنگ می‌باشد علاوه بر اینکه مثنویهای دفاع مقدس در وزن شاهنامه می‌باشد مثل منظومه در باب ابراهیم همت از پرویز بیگی: الهی به آنان که پرپر شدند / پر از زخم‌های مکرّر شدند غزل یکی از غالب‌ترین قالب شعر دفاع مقدس است بیان احساسات و عواطف درونی نسبت به دلاوران و رزمندگان، شهدا، آمیختگی دلاوری با بینش‌های عارفانه و حوادث کربلا تأثیر پذیری از تصاویر اسطوره‌ای و حماسی و بیان نرمش با خشونت ویژگی غزل دفاع مقدّس می‌باشد در این دوره غزل رنگ حماسی ملی و دینی به خود می‌گیرد و آن به خاطر آمیزش غزل با مثنوی است. سرودن شعر در باب حماسه و جنگ به سخن رنگ حماسی می‌دهد نصرا لله مردانی از جمله شاعرانیست که ابتدا به غزل با مضامین حماسی روی آورده: از خوان خون گذشتند صبح ظفر سواران/پیغام فتح دارند آن سوی جبهه یاران غزل دفاع مقدس دارای عمیق‌ترین احساسات انسانی نسبت به محبوبی روحانی و جاوید چون شهید و شهادت است که همراه با نوعی انتقاد به شرایط بعد از دفاع مقدس می‌باشد. غزل دفاع مقدس آیینه تمام نمای اشعار شاعران دفاع مقدس است و غزل دفاع مقدس دارای رویکردی انقلابی و زبان تصویری و ترکیبات تازه و جدید می‌باشد ترکیب سازی از شاخص‌های سبک غزل معاصر می‌باشد. قصاید دفاع مقدّس از نظر واژگان به شعر سبک خراسانی نزدیک و مقدمه قصاید از تنوع مضامین برخوردار می‌باشد. شاعر دفاع مقدّس در آغاز دنبال صورت و زیبا شناسی ظاهری نیست آنچه برای آنان مهّم است، رساندن سریع و سادة خبر و پیام و محتوا است ولی در دورة دوم یعنی بعد از جنگ آرایشهای لفظی و معنوی سخن بیشتر می‌شود وغزل دارای اوزان بلند و غیر مطبوع و ردیفهای اسمی و بلند می‌شود. کاربرد صناعات لفظی اعم از جناس، واج آرایی و رعایت موسیقی داخلی و بیان تصاویر به کمک ایهام و ارتباط وپیوند معنایی مناسب بین واژگان رعایت می‌گردد وحوزةخیال به کمک تشبیهات و استعارات و کنایات و تشخیص به صورت ساده و روان و به دور از هر نوع ابهام و پیچیدگی و تصنّع کمال می‌یابد. از دیدگاه ادبی و زیبا شناسی سخن، شعر دفاع مقدّس از آلایش‌های غیر متعارف دور بوده و از نظر محور عمودی پیوند تنگاتنگ دارد. مضامینی چون جهاد، شهید و شهادت، هجرت، ایثار و ایمان، نیایش و نماز، راز و نیاز، حماسه عاشورا، سوگ و درد و عشق و معرفت، ائمه اطهار و تلمیح به حوادث کربلا و مقوله انتظار فرج امام زمان محتوا غزل دفاع مقدّس را تشکیل می‌دهد و هر یک از این مصداق‌ها با روح آمیخته با غم و عاطفه گره می‌خورد. توجه به این مفاهیم سبب رواج غزل موعودیه، زهراییه و عاشوراییه درشعر دهه شصت شده است. دفاع مقدّس و فرهنگ و ادبیات آن بر صور خیال شاعران و زبان مخیّل آنان تأثیر کرده و واژگان و اصطلاحات که مفهوم جنگ و نبرد داشته نه تنها در سبک ادبی و شاعرانه بلکه در سبک و زبان عادی نیز تأثیر کرده سخنوران با بهره گیری از این اصطلاحات، فضای شعر را با مفهوم دفاع مقدّس و جنگ حماسی‌تر و عارفانه‌تر جلوه می‌دادند. از ویژگیهای تصویری شعر دفاع مقدس، تصویر پردازی از ابزار جنگی می‌باشد مثل خمپاره، نارنجک، مین و… و وسایلی که مفهوم علامت و نشانه پیدا کردند مثل: چفیه،پلاک و… زمانی ژست رویایی چفیه بود/رفیق اشک و تنهایی چفیه بود در تصویر سازی، برخی واژگان چون: شقایق، لاله، کبوتر، گل بهار، گل‌های شقایق غربت سوز، آیینه، پرستو، آلاله‌های پرپر، شمشاد، سرو، نخل گل سوری، سوسن، نیلوفر، گل شب بو، صنوبر، خورشید، مرغان مهاجر، و… نماینده و سمبل شهید و شهادت می‌باشند. به سوگ لاله نشانـــــدیم باغ حوصله را / به دشت داغ کشاندیم، پــــای قافله را / نسیم سرخ به رگهای شب دوید و گشود / دهــان بسته‌ی گل زخم‌های حوصله را. شعر دفاع مقدّس از دید صور خیال و احساسات گرایش به رمانتیسم دارد در طول 8 سال دفاع مقدس، دفاع از کشور و اعزام نیروهای مردمی و بازگشت پیکر شهدا با عواطف مردم و شعرا گره خورده و شعر میان مردمان عادی نیز راه یافت تا بتوانند احساسات خود را در شعر بیان کنند. عشق و سادگی از ویژگیهای اولین سروده‌هاست در این سروده‌ها دعوت به پایداری، مقاومت، شهادت، تحقیر دشمن، تشویق رزمندگان و سروده‌های غم انگیز برای شهدا همراه با بیان فرهنگ عاشورایی چشمگیر است. شعر دفاع مقدّس آمیختگی شرع و شعر است و تجسّم ستیز شرع و شرّ می‌باشد. موضوع شعر دفاع مقدّس در بر گیرنده، اندیشه‌ها و احساسات و تمایلاتی است که در برابر مظاهری چون زور، تجاوز، خونریزی، بیان شده است. «در جنگ تحمیلی از سوی رژیم بعث عراق و به دنبال آن دفاع مقدّس سلحشورانه ی مبارزان خستگی ناپذیر در جبهه‌های نبرد حق علیه باطل و خلق حماسه‌های شگفت و استقامت و پایداری جانمایه ی ارزشمندی است که شکوفایی و بالندگی شعر دفاع مقدس را در سالهای پر تب و تاب جنگ و نیز بعد از آن شکوه و شفافیت داده است.» (نقد و بررسی ادبیات منظوم دفاع مقدس، جلد 1، صفحه 18) در حوزه محتوا تنوع وجود دارد و یکنواخت نیست. برخی اشعار به جهاد تشویق کرده و برخی تراژدی گونه و برخی اصرار به حفظ ارزشها دارند. دعوت به وطن دوستی، انتقاد از افراد رفاه طلب، وصف اعمال و کردار و مقام رزمندگان و شهدا، مطابقت شهدای جبهه با شهدای کربلا، حمایت و ترویج روحیه استکبار ستیزی، بیان معنویت رزمندگان و شهیدان،برخی از درونمایه‌های ادبیات دفاع مقدس می‌باشد. اشعار بعد از جنگ برای یاد بود شهدا و فداکاریهای آنان سروده می‌شود و این سروده‌ها، عاطفی همراه با سوگ بیان می‌گردد ولی در دورة جنگ زمینه سوگ کمتر بوده و رنگ حماسی بیشتر نمایان می‌شود. تجلی سرگذشت و احوال مفقودین در شعر بعد از جنگ درونمایه معنوی دیگریست که با عنصر عاطفه همراه با غم و اندوه می‌آمیزد. نام عملیات‌ها و مناطق عملیاتی و نام شخصیتها و لشکرهای صدر اسلام در اشعار دفاع مقدّس آشکار است و بدین سبب اشعار دفاع مقدس خود حاوی اطلاعات ذیقیمت در این موارد می‌باشدشاعران در سخن خود برای بیان اندیشه‌ها، شهدای جنگ را با قهرمانان داستانهای عاشقانه کلاسیک و شخصیتهای قرآنی و دینی به شیوة تلمیح پیوند دادند. ادبیات منظوم دفاع مقدّس آیینه تمام نما ی چهره حماسه سازان 8 سال جنگ می‌باشد و ایثار، از خودگذشتگی، حماسه، شهادت طلبی، وطن دوستی، حمیّت، خداپرستی رزمندگان و شهیدان را الگوی واقعی برای حال و آینده قرار می‌دهد و همچنین برای تاریخ بعد از ما نمادین و سمبولیک و ماندگار جلوه می‌دهد و با آداب و عادات و فرهنگ و سنّن اجتماعی و اعتقادی و ملی ما آمیخته شده است. شعر دفاع مقدّس در حوزة محتوا، زبان، زیباشناسی، و قالب تحولات ثابت و یا متغیّر به خود گرفته در برخی زمینه‌ها به پیروی از قدما عمل شده و گاهی نوآوری دیده می‌شود و یا اینکه شعر در برخی موارد از دیدگاه هنری قوی جلوه نکرده است به هر حال خیزها و جهش شاعرانه شعر ستودنی است اما تحوّلات در حوزة زبان و زیباییهای ادبی شعر ضرورت دارد. شعر دفاع مقدّس دفتر و سفینه ی احوال، عادات، اندیشه‌ها، اعتقادات رزمندگان و شهدا و ایثارگران و شاعران می‌باشد که در قالب محتوایی چون: ترغیب، تشویق، جهاد اصغر و اکبر، حماسه و عرفان، بیگانه ستیزی، وطن دوستی، شهادت طلبی، مبارزه با غرب زدگی، و خودباختگی، مردم گرایی، خودباوری، انتقاد، مضامین اسطوره ای، تاریخی، دینی، می‌درخشد. تک تک کلمات و واژگان دفاع مقدّس فریاد وارستگی، بی تعلقی، رستگاری، شکست ناپذیری، آزادگی، استقلال و روحیه شهادت طلبی شهیدان را سر می‌دهد. سخنوران وظریف طبعان حماسه ساز ایرانی با قلم عشق و ذوق هنری خود این مصادیق را بر طبق ورق دفتر شعر خود به رشته نظم کشیدند تا سینه به سینه نقل گردد و در تاریخ زبان و ادبیات این قوم دیرینه ماندگار و جاویدان بماند. غورو تأمل و تعمّق و تفکّر خواننده درنکات دقیق و باریک سخن سنجان شعر دفاع مقدّس سبب پرده برداری از گوهرهای درّمانند و ارزشمند سخن فارسی است که باارزش‌های ادبیات دفاع مقدّس عجین و آراسته شده است. برگرفته از سایت خبری امید | 
