نقدوبررسی تشبیه بلیغ - صفحه نه

4 – تشبیهاتی بسازید که مشبه به آن ها واژه های زیر باشد و ادات تشبیه از آن ها حذف شده-

باشد.

نسیم ، بهار ، شبنم

دوستی    نسیم         روح بخش است.     ادات ( حذف ) : مانند

مشبه      مشبه به     وجه شبه

مادر       بهار       شادی بخش است.       ادات ( حذف ) :  همچو

مشبه      مشبه به    وجه شبه

مروارید    شبنم         شفاف است.      ادات (حذف ):    همچون

مشبه        مشبه به     وجه شبه

++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++

5 – تشبیهاتی بلیغ ( اضافی و غیر اضافی ) بسازید که واژه های زیر مشبه آن ها باشد.

دانش ، تعلیم ، دوستی

تشبیه بلیغ اضافی :  چراغ      دانش  ؛ ادات و وجه شبه ( حذف ) : روشنی بخش

                        مشبه به   مشبه                                        

تعلیم      نو آموز ؛  ادات و وجه شبه ( حذف ) : یاد گیرنده   

مشبه     مشبه به

درخت        دوستی   ؛  ادات و وجه شبه ( حذف ) : پایدار و ریشه دار وعمیق

مشبه به      مشبه

--------------------------

تشبیه بلیغ غیر اضافی :

چراغ         دانش   روشنی بخش   است.  ادات (حذف ) : مثل

مشبه به      مشبه      وجه شبه

نوآموز       تعلیم        یاد گیرنده است.   ادات ( حذف ) :  مانند

مشبه به      مشبه      وجه شبه

درخت    دوستی      پایدار و ریشه دار  است.   ادات ( حذف ) : مثل

مشبه به    مشبه       وجه شبه

====================================================

                                                  “  9  “

نقدوبررسی تشبیه بلیغ - صفحه هشت

2 – در بیت زیر یک تشبیه بلیغ اضافی به کار رفته است . آن را بیابید و به گونه ای بازنویسی

کنید که همۀ پایه های تشبیه در آن دیده شود . یک تشبیه غیر بلیغ نیز در بیت دیده می شود .

کدام پایه از آن حذف شده است ؟ آن را به صورت تشبیه بلیغ اضافی و غیر اضافی در آورید.

گذشت روزگاران بین که دوران شباب ما       دراین سیلاب غم ، دسته ی گلی شاداب را ماند

دوران       شباب     ( وجه شبه : زود گذران بودن )      (( تشبیه بلیغ اضافی ))

مشبه به     مشبه

سیلاب         غم     ( وجه شبه : هجوم ناگهان و تند خویش )  (( تشبیه بلیغ اضافی ))

مشبه به       مشبه

 دوران شباب  به دسته گل        می ماند.   ( تشبیه بلیغ غیر اضافی )

  مشبه             مشبه به        ادات تشبیه                                    

غم  در هجوم ناگهان و تند خویش مانند      سیلاب است.   ( تشبیه بلیغ غیر اضافی )

مشبه       وجه شبه                 ادات      مشبه به

++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++

3 – تشبیهاتی بسازید که ادات تشبیه در آن ذکر شده باشد و مشبه آنها واژه های زیر باشد.

آسمان ، حقیقت ، شادی

آسمان   مثل    رنگین کمان است.     وجه شبه (حذف ) : زیبا بودن

مشبه    ادات     مشبه به

حقیقت     مثل    طلوع خورشید است.   وجه شبه (حذف ) : باشکوه و زیبا

مشبه     ادات     مشبه به

شادی     مانند     بادکنک های رنگی است.   وجه شبه ( حذف ) : شوق انگیز

مشبه      ادات      مشبه به

++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++

                                   “  8  “                                               

نقدوبررسی تشبیه بلیغ - صفحه هفت

فرّاش باد صبا را گفته تا فرش زمرّدین بگسترد و دایه ی ابر بهاری را فرموده تا بنات نبات در

مَهد زمین بپرورد.

باد صبا : مشبه ؛ فرّاش :مشبه به ؛ ادات و وجه شبه به ( حذف ) : سرعت

ابر بهاری : مشبه ؛ دایۀ : مشبه به ؛ ادات و وجه شبه ( حذف ) : رشد وبالندگی

   (( تشبیه بلیغ اضافی ))

وزرا بر مثال اطبا اند.

وزرا : مشبه ؛ برمثال :ادات ؛ اطبااند: مشبه به ؛ وجه شبه (حذف ) : راهنمایی

  (( تشبیه بلیغ غیر اضافی ))

یکی را گفتند : عالم بی عمل به چه ماند ؟ گفت : به زنبور بی عسل.

عالم بی عمل : مشبه ؛ چه ماند : ادات ؛ زنبور بی عسل : مشبه به ؛ 

 وجه شبه (حذف ) : بی فایدگی و آزار

  (( تشبیه بلیغ غیر اضافی ))

دروغ گفتن به ضربت لازم ماند که اگر نیز جراحت درست شود ، نشان بماند.

دروغ گفتن : مشبه ؛ ضربت لازم : مشبه به ؛ ماند : ادات ؛ وجه شبه ( حذف ) : باقی ماندن

 نشان و ماندگاری اثر

  (( تشبیه بلیغ غیر اضافی ))

هیچ شک نیست که روزی اثری خواهد کرد       تیر آهی که به وقت سحر انداخته ایم

آهی : مشبه ؛ تیر : مشبه به ؛ ادات و وجه شبه ( حذف ) : سرعت و عدم بر گشت و  درست به

هدف خوردن

  (( تشبیه بلیغ اضافی ))

++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++

       “  7  “                                              

نقدوبررسی تشبیه بلیغ - صفحه شش

                 نقد وبررسی تشبیه بلیغ صفحات 56 تا60 :

1 –درس تشبیه بلیغ در صفحۀ 56 اولین مثال : ایام گل چو رفتن شتاب کرد ، جزوء درس تشبیه

ساده است و به اشتباه در درس تشبیه بلیغ آمده است و اصلاح نشده است.

2 – در صفحۀ 60 تمرین 1 – شعر " لبت تا در لطافت لالۀ سیراب را ماند ، دلم در بی

قراری چشمۀ سیماب  را ماند " نیز جزوء درس تشبیه ساده است وبه اشتباه آمده و اصلاح نشده

است.

3 – در صفحۀ 60 تمرین 1 – شعر " از بس که کوته است و سیه زلف یار من ، گویی که

روز من بود وروزگار من "  نیز جزوء درس تشبیه ساده است. وبه اشتباه آمده واصلاح      نشده است .

4 – برای تشبیه بلیغ اضافی و غیر اضافی باید مثال های بیشتری زده می شد تا دانش آموز

بهتر توجیه شود.

===================================================

                      خود آزمایی صفحات : 59 ؛ 60

1 –در بیت ها و جمله های زیر ، تشبیهات را بیابید و تعیین کنید که در آن ها ، کدام یک از

پایه های تشبیه حذف شده است .

شبی چون شَبَه ، روی شسته به قیر                          نَه بَهرام پیدا نَه کیوان نَه تیر

شبی : مشبه ؛ شبه : مشبه به ؛ چون : ادات تشبیه + وجه شبه ( حذف ): تاریکی

  (( تشبیه بلیغ غیر اضافی ))

در شجاعت شیر ربّا نیستی                                     در مروت خود که داند کیستی ؟

نیستی : ی : مشبه (تو) ؛ شیر ربّا : مشبه به ؛ شجاعت : وجه شبه ؛ ادات (حذف )

 (( تشبیه بلیغ غیر اضافی ))

     “ 6  "                                         

تشبیه بلیغ - صفحه پنج

                                   "  تشبیه  بلیغ  "

      طرح سئوالات مفهومی :

الف – در اشعار زیر کدام یک از پایه های تشبیه حذف شده و نوع تشبیه بلیغ اضافی و

غیراضافی آن را مشخص کنید :

1 – تو دی ماهی و آن دلبر بهار است                         رسید نتان به هم دشوار کار است.

دی ماهی : مشبه ؛ دلبر بهار : مشبه به ؛ وجه شبه : غیرممکن نشان دادن وصال آن دو

ادات و وجه شبه (حذف ) – (( تشبیه بلیغ اضافی ))

2 –هرگز نمیرد آن که دلش زنده شد به عشق                  ثبت است بر جریدۀ عالم  دوام ما

عالم : مشبه ؛ جریدۀ : مشبه به ؛

ادات (حذف ) – وجه شبه ( حذف ) : گستردگی + (( تشبیه بلیغ اضافی ))

3 – رویم چو زر زمانه می بین و مپرس                  این اشک چو ناردانه می بین و مپرس

رویم : مشبه ؛ چو : ادات ؛ زر : مشبه به + وجه شبه ( حذف ) :زردی

اشک : مشبه ؛ چو : ادات ؛ ناردانه : مشبه به + وجه شبه (حذف ) : سرخی

   (( تشبیه بلیغ غیر اضافی ))

4 – میان دو کس جنگ چون آتش است                         سخن چین بدبخت هیزم کش است

مشبه : جنگ ، سخن چین ، هیزم کش ؛ مشبه به : آتش ؛ ادات : چون

مصراع اول : وجه شبه (حذف ) : شعله ور شدن ، ویران کردن + آتش افروزی : سخن دیگران

را از جایی به جایی بردن

مصراع دوم : وجه شبه ( حذف ) :حمل کردن ( هیزم از جایی به جایی بردن )

  (( تشبیه بلیغ غیر اضافی ))

5 – جمعی چو گل و لاله به هم پیوسته      تو هیزم خشک در میان ُرسته

جمعی : مشبه ؛ چو : ادات ؛ گل و لاله : مشبه به ؛ وجه شبه (حذف ) : تازگی و طراوت

تو : مشبه ، هیزم : مشبه به ؛ خشک : وجه شبه  ؛  ادات ( حذف )

  (( تشبیه بلیغ غیر اضافی ))

                                      "  5  "

نقدوبررسی تشبیه - صفحه چهار

دلش     همچو    آینه روشن     صاف  است.

مشبه     ادات     مشبه به        وجه شبه

چهرۀ او    مثل      گل سرخ       زیبا   است. 

مشبه        ادات     مشبه به        وجه شبه

6 – با وجه شبه های زیر تشبیه بسازید و طرفین تشبیه را در آن نشان دهید :

بخشندگی ، پاکی ، زیبایی

مصطفی  در   بخشندگی    مانند     پدرش  است.

مشبه            وجه شبه     ادات      مشبه به

مادر در    پاکی          مثل        گلبرگ گل  است.

مشبه     وجه شبه        ادات        مشبه به   

او  در    زیبایی      همچون     گل  است .

مشبه      وجه شبه    ادات       مشبه به

7 – درختی را در کویر به اختصار وصف کنید ودر آن از سه تشبیه استفاده کنید :

1 -  کویر   چون   درختی درپاییز    منتظرآب  است.

      مشبه    ادات     مشبه به          وجه شبه

2- درخت زندگی من      مانند      کویر         خشک وتنها  شده است.

       مشبه                   ادات     مشبه به       وجه شبه

3 – درخت در پاییز      مانند       کویر          خشک   است.

        مشبه                 ادات      مشبه به       وجه شبه

                                    "  4  "

نقدوبررسی تشبیه - صفحه سه

3 – بیت زیر را معنی کنید و زیبایی تشبیه آن را توضیح دهید :

میان گریه می خندم که چون شمع اندر این مجلس      زبان آتشینم هست ، لیکن در نمی گیرد

معنی بیت : مانند شمع در میان گریه از تاسف و دریغ می خندم زیرا که چون شمع زبانی گرم ،

 موثر وگیرا دارم اما کارگر نمی افتد و در کسی اثر نمی کند .

حافظ در این بیت از دو جهت خود را به شمع مانند کرده است : 

وجه شبه اول :  میان گریه خندیدن است که در مصراع اول به ان اشاره شده است .

وجه شبه دوم : داشتن زبان آتشین است که در مصراع دوم آمده و زیبایی تشبیه در همین نکته

 نهفته است ( استنباط دو وجه از یک چیز ) زبان حافظ – شمع

توجه :   در گرفتن یک معنی ایهامی نیز دارد که آن " آتش گرفتن ، شعله ور شدن است " .   

این معنی نیز می توان مصراع دوم را چنین معنی کرد : 

زبانی آتشین دارم اما شعله ور نمی گردد تا از دست او نجات یابم .

++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++

4 – با هر یک از مشبه های زیر یک تشبیه بسارید :

شب ، کتاب ، عشق ، دوست

 شب      مثل     جنگل        اسرامیز است. 

مشبه      ادات    مشبه به     وجه شبه

کتاب    مثل      باران بهاری    زندگی بخش است .

مشبه    ادات      مشبه به         وجه شبه

عشق    همچو    آتش        سوزنده است

مشبه    ادات      مشبه به     وجه شبه

دوست نیکو    همچو      گل            زیبا   است .

مشبه           ادات        مشبه به       وجه شبه 

5 – با هر یک از مشبه به های زیر یک تشبیه بسازید :

دریا ، آینه روشن ، گل سرخ

قلب مادر    همچو      دریا        پاک   است.

مشبه         ادات      مشبه به     وجه شبه

                                              "  3  "

نقدوبررسی تشبیه - صفخه دو

               نقد و بررسی تشبیه صفحات 50 تا 55 :

   1 – مثالهای بیشتری می توان در این بخش آورد و مقدار 5 مثال کم است .

   2 – برای تمرین 6 صفحه 55 که از دانش آموز خواسته شده با وجه شبه های داده شده ،

تشبیه بسازند . بهتر بود در شروع درس نویسنده دکتر هادی چند مثال می زد ، چون ساختن

جملاتی با کلمات داده شده ، مشبه یا مشبه به داشته ؛  ساده است اما با وجه شبه جمله ساختن

کمی نیاز به فکر بیشتر دارد .

====================================================

                  خودآزمایی صفحۀ : 55

1 – در شعرها و عبارت های زیر پایه های تشبیه را معین کنید :

ایام گل چو عمر به رفتن شتاب کرد                         ساقی به دور باده ی گلگون شتاب کن

ایام گل : مشبه ، چو : ادات تشبیه ، عمر : مشبه به ، رفتن به شتاب کرد : وجه شبه

گفتا برو چو خاک تحمل کن ای فقیه                     یا هر چه خوانده ای همه در زیرخاک کن

چو : ادات تشبیه ، فقیه : مشبه ، خاک: مشبه به ، تحمل کن : وجه شبه

گرت ز دست برآید چو نخل باش کریم                      ورت به دست نیاید چو سرو باش  آزاد

چو : ادات تشیبه ، باش : مشبه ( تو ضمیر مستتر ) ، نخل : مشبه به ، کریم : وجه شبه

چو : ادات تشبیه ، باش : مشبه ( تو ضمیر مستتر ) ، سرو :مشبه به ، آزاد : وجه شبه

چون شبنم اوفتاده بُدم پیش آفتاب                          مهرم به جان رسید و به عیوق بر شدم

چون : ادات تشبیه ؛ بُدم : م : مشبه ؛ شبنم : مشبه به ؛ اوفتاده : وجه شبه  

تو هم چون گل ز خندیدن لبت باهم نمی آید            رو داری که من بلبل ، چو بوتیمار  بنشینم

تو : مشبه ، همچون : ادات تشبیه ؛ گل : مشبه به ، لبت با هم نمی آید : وجه شبه

من : مشبه ، چو : ادات تشبیه ، بوتیمار : مشبه به ، بنشینم : وجه شبه

++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++

2 – واژه ها و ترکیبات زیر، طرفین تشبیه اند ، برای هر مشبه ، مشبه به مناسب انتخاب کنید :

حسود ، زندگی ، علم : سخن سودمند   //   باران بهاری ، رودخانه ، بیمار ، چراغ

بیمار      حسود ؛   رودخانه    زندگی ؛    چراغ     علم  ؛    سخن سودمند     باران بهاری

مشبه به    مشبه      مشبه به     مشبه      مشبه به    مشبه        مشبه             مشبه به

                                       "  2  "

درس تشبیه - صفحه یک

                                        درس 8

                                    "   تشبیه  "

     طرح سئوالات مفهومی :

الف – درشعرهای زیر پایه های تشبیه را معین کنید :

1 – همچو چنگم سرتسلیم و ارادت در پیش            تو به هر ضرب که خواهی بزن و بنوازم

همچو : ادات تشبیه ، چنگ : مشبه به ، م: مشبه ، سر تسلیم واردات در پیش : وجه شبه

2 – لبت تا درلطافت لالۀ سیراب راماند                  دلم در بی قراری چشمۀ سیماب را ماند

لبت : مشبه ، لاله :مشبه به ، ماند :ادات ، لطافت : وجه شبه

دلم : مشبه ، سیماب: مشبه به ، ماند : ادات تشبیه ، بی قراری : وجه شبه

3 – به سان سوسن اگر ده زبان شود حافظ         چو غنچه ، پیش تو اَش مُهر بَر دهان باشد

حافظ : مشبه ، غنچه : مشبه به ، چو ، ادات تشبیه ، مُهر بَر دهان : وجه شبه

4 – چون باد مخالف و چو سرما ناخوش                 چون برف نشسته ای و چون یخ بسته

نشسته ای = ای : مشبه ، باد : مشبه به ، سرما :مشبه به ، نا خوش : وجه شبه ؛ چو : ادات  

چون : ادات تشبیه ، برف : مشبه به ، نشسته : وجه شبه ، ای : مشبه ، یخ : مشبه به ،     

 بسته : وجه شبه ( سرد و بی روح بودن )

5 – از بس که کوته است و سیه زلف یار من              گویی که روز من بود و روزگار من

زلف یار من : مشبه ، روز من  و  روزگار من : مشبه به ، گویی : ادات تشبیه ، کوته   و سیه :

 وجه شبه

زلف یار من      مانند       روز            کوته است

مشبه               ادات       مشبه به         وجه شبه

زلف یار من     مانند     روزگار من     سیه است

مشبه              ادات      مشبه به         وجه شبه 

                                    "  1  " 

نقد وطرح سئوالات مفهومی و خودآزامایی آرایه ادبی سال سوم ادبیات

        نقد وبررسی و طرح سئوالات مفهومی و پاسخ خودآزمایی

                           درس آرایه ادبی  

                  سال سوم رشته ادبیات وعلوم انسانی                                                        

                         "  مبحث تشبیه  "

                      "   مبحث تشبیه بلیغ  "

        گرد آورنده :

        رویا پوراحمد گربندی

        دبیر ادبیات فارسی ، دبیرستان شهدای مکه

        آموزش وپرورش ناحیه یک شهرستان بندرعباس

                          آذر ماه 1391