نقش مهم حوزه هنری در رونق ادبیات عاشورایی

               

پدیده‌های اجتماعی هر روزگاری در نوع نگاه به مقوله ادبیات در آن دوره تاثیر دارد. این همان ماجرایی بود که پس از پیروزی انقلاب اسلامی درباره نگاه به ادبیات پیش آمد. اتفاقاتی که در پی وقوع انقلاب اسلامی درباره پدیده‌های اجتماعی افتاد باعث شد که به تدریج جریان منجر به انقلاب اسلامی در جامعه تبلور عینی‌تری پیدا کند و در هنر و ادبیات آن دوران اعم از کلاسیک و نو نیز ظهور و بروز پیدا کرد.
این روال باعث شد تا در دهه 50 شاهد انتشار نخستین کتاب مشخص شعر عاشورایی و آیینی از سوی سید علی موسوی گرمارودی باشیم. به یک معنا از همان دهه اول انقلاب اسلامی با ظهور و بروز فرهنگ عاشورایی و آیینی در ادبیات کشور مواجه می‌شویم که همپا با قیام مردم مسلمان ایران به تاسی از واقعه عاشورا، شکل ویژه‌ای در مباحث مربوط به ادبیات را نیز شاهد بوده‌ایم.
زمانی که انقلاب اسلامی به پیروزی رسید، بالطبع فرهنگ انقلاب، که فرهنگ آیینی و عاشورایی نیز بود، در ادبیات کشور تاثیر گذاشت و به شکل گسترده با چنین مضامینی در آثار شاعران کلاسیک و شعر نو مواجه می شویم. یکی از شاخص‌ترین چهره‌ها زنده‌یاد سید حسن حسینی است که با کتاب «گنجشک و جبرئیل» به خوبی به چنین مضامینی پرداخت. زنده‌یاد قیصر امین‌پور، زنده‌یاد سلمان هراتی و شاعران دیگر پس از انقلاب اسلامی نیز در عرصه شعر آیینی و عاشورایی آثاری خلق کرده‌اند.
نکته مهم درباره نسبت ادبیات کشورمان با عاشورا در آن است که این مساله بعدها در دفاع مقدس و ادبیات آن نیز نمود بارز خود را پیدا کرد. عشق به مرز و بوم، وطن و غیرت می‌تواند انسان را به ایثار برساند. فرهنگ دفاع مقدس، در فرهنگ عاشورایی و مبارزاتی کربلا و امام حسین (ع) به خوبی نمایان است.
شاید به همین دلیل بود که دفتر ادبیات عاشورایی حوزه هنری  شکل گرفت. این نهاد برخاسته از انقلاب اسلامی با دیدگاهی متفاوت نسبت به هنر انقلابی زمینه‌های گوناگون پیوند ادبیات انقلابی با واقعه عاشورا را در آثار مختلف و تولیدات گوناگون خود نشان داده است. تعمیق و گسترش ادبیات عاشورایی، مدیریت و سیاست‌گذاری در حوزه ادبیات عاشورایی، حمایت از تمامی هنرمندانی که در این حوزه اثر هنری دارند، تسهیل مسیر و آسیب‌شناسی در حوزه ادبیات عاشورایی و نیز همکاری با سایر مراکز و نهادهایی که در حوزه ادبیات عاشورایی فعالیت دارند از مهم ترین اهداف دفتر ادبیات عاشورایی حوزه هنری است.                              
برگزاری نشست‌های تخصصی سینما و عاشورا و تبیین و تحلیل نسبت حوزه ادبیات نمایشی با عاشورا یکی دیگر از عرصه‌هایی است که رویکرد فعالانه حوزه هنری را در پاسداشت نگاه عاشورایی نشان می دهد. اما آنچه که شاید بیش از پیش این رویکرد را دارای اولویت نشان داد، برنامه‌ریزی برای کار روی ادبیات عاشورایی کودک و نوجوان است. حوزه‌ای که تاکنون در آن کارهای جدی صورت نگرفته است و تلاش حوزه هنری بر آن است که با هنرمندانی که برای این گروه سنی آثاری را در حوزه ادبیات عاشورایی تولید می‌کنند ارتباط داشته باشد تا در این حوزه آثار فاخری تولید شود.
در ادامه همین سیاست بود که ابتدا موضوع برای کسانی که در حوزه ادبیات عاشورایی کودک و نوجوان توانایی دارند، مشخص شد و طرحی با عنوان "آثار عاشورایی کودک و نوجوان" ارائه گشت. این طرح در جستجوی آن بود که شخصیت های مناسب برای کودکان و نوجوانان در این حوزه شناسایی شوند تا از حماسه کودکانی که در عاشورا فداکاری و حماسه‌سازی کرده‌اند رونمایی شود.

شاید یکی از نقیصه‌های مهم حوزه ادبیات عاشورایی این باشد که برخی از عرصه‌های ادبیات عاشورایی مثل شعر عاشورایی خوب پیشرفت داشته ولی متاسفانه برخی از عرصه ها مثل داستان عاشورا، قطعه ادبی عاشورا، تعزیه و تعزیه‌های نو و سینمای عاشورایی کارها ضعیف بوده است. به هر حال آنچه مشخص است در عرصه ادبیات عاشورا راه های نرفته بسیاری داریم که می تواند در تولید آثار ادبیات عاشورا موثر باشد.
البته شاید این مساله به این دلیل باشد که قصه کربلا یک قصه متفاوت است و در کشور ما نیز به دلیل آن که از ابتدا رسانه اصلی شعر بوده است ادبیات عاشورایی در شعر بیشتر تبلور پیدا کرده است. شعر عاشورایی را می‌توان به پیش از عاشورا، خلق شده در زمان عاشورا و پس از عاشورا تقسیم کرد. ادبیات خلق شده در زمان عاشورا به معنای روز عاشورا نیست، بلکه به معنای گستره و وسعت آن است. در حقیقت از اول تا دهم عاشورا ادبیاتی خلق می‌شود که گستره آن را تشکیل می‌دهد.
بخشی از ادبیات منثور مربوط به نامه‌های امام حسین(ع) و مکاتباتی است که قسمتی از آن به کربلا می‌رسد و امام حسین (ع) نیز جواب این نامه‌ها را می‌دهند. این جواب‌ها بخشی از آثار نثر کربلاست. بخش دیگر ادبیات گفتاری است که شامل گفت‌وگوهای امام حسین(ع) است و در این زمینه خطبه‌های شش‌گانه ایشان فوق‌العاده است.
خطبه حضرت زینب(س) بخشی از ادبیات کربلاست و حتی رجزها هم جزء ادبیاتی است که در کربلا به وجود آمد. برخی رجزهای امام حسین(ع) از 60 بیت هم بیشتر است. بخش دیگری از این ادبیات هم پس از عاشورا به وجود می‌آید و شامل شعرخوانی‌ها و خطبه‌های حضرت رباب(س) و دیگر معصومان می‌شود.
به طور کلی ادبیات و عاشورا در ایران پیوندی ناگسستنی دارد و این همان مساله‌ای است که باید سال‌ها برای آن کاری جدی صورت گیرد و این همان عرصه ای است که حوزه هنری آن را پیگیری می‌کند.