در میان خصوصیاتى که برای ماه مبارک رمضان ذکر شده ماه توبه است، ماه انابه است. توبه یعنى بازگشت از یک راه غلط، از یک کار غلط، از یک فکر غلط. انابه یعنى رجوع الىالله، بازگشت به سمت خدا. این توبه و انابه، به‌طور طبیعى یک معنائى را در خودش مندرج دارد. وقتى می گوئیم از راه خطا برگردیم، معنایش این است که نقطه خطا را، راه خطا را شناسائى کنیم؛ این خیلى مهم است. ما همین طور که داریم حرکت می کنیم، غالباً اینجور هستیم که از کار خودمان، از خطاى خودمان، از تقصیرى که می‌کنیم، غفلت می‌کنیم؛ توجّه نمی‌کنیم به اشکالى که در کار خودمان وجود دارد. این خود، هم خود شخصى است، هم خود جماعى؛ ملّت خودمان، حزب خودمان، جریان خودمان، جناح خودمان. هرچه که به خود انسان ارتباط پیدا می‌کند، عیوب آن غالباً مورد غفلت قرار می‌گیرد؛ لذا دیگران عیب ما را باید به ما بگویند. اگر خودمان می‌فهمیدیم و اصلاح می‌کردیم، نوبت نمی‌رسید به دیگران؛ احتیاج نبود که دیگران به ما بگویند.
توجه به عیب خود، قدم اول توبه
این توبه و انابه که فرمودند، قدم اوّلش این است که به عیب کار توجّه کنیم، بفهمیم کجاى کار ما اشکال دارد؛ خطامان کجاست، گناهمان کجاست، تقصیرمان کجاست. از شخص خودمان هم شروع کنیم، تا بعد برسیم به دایره‌هاى جماعى وسیع‌تر. اول، شخص خود را محاسبه کنیم، ببینیم کجا اشتباه کردیم؛ این وظیفه همه است. از ما آدم‌هاى معمولى که تقصیر و گناه و خطا در کارمان زیاد است، بگیرید تا انسان‌هاى برجسته، تا بندگان صالح خدا، حتّى تا اولیاءالله؛ آنها هم همین جورند، آنها هم احتیاج به استغفار دارند، آنها هم احتیاج به توبه دارند.
روایتى است از نبى مکرم اسلام(صلّى‌الله‌علیه‌و‌آله)، که این حدیث را هم شیعه نقل کرده‌اند، هم اهل سنت نقل کرده‌اند. از قول حضرت نقل شده است که فرمود: انّه لیغان على قلبى (مستدرک الوسائل، ج5، ص 320)؛ دل من را غبار می‌گیرد، ابر می‌گیرد. «یغان»، «غین» به معناى «غیم» است؛ یعنى ابر. مثل روى خورشید را، روى ماه را که ابر بپوشاند، یک حالت تیرگى نسبى، جلوگیرى از آن درخشش. فرمود: گاهى دل مرا آن حالت ابر‌آلودگى و مه‌آلودگى فرا می‌گیرد. و انّى لأستغفر الله کلّ یوم سبعین مرّة (همان)؛ در هر روزى من هفتاد مرتبه استغفار می کنم.
معنی توبه پیامبر
در یک روایت دیگر ـ که این از طرق ماست‌‌ـ دارد که: کان رسول‌الله(ص) یتوب الى الله فى کلّ یوم سبعین مرّة. (ارشاد القلوب، ص 45) اینجا دیگر تعبیر توبه دارد. از قول امام صادق(ع) نقل شده است که پیغمبر روزى هفتاد مرتبه توبه می‌کرد، من غیر ذنب؛ بدون اینکه گناهى کرده باشد. خب، پیغمبر که معصوم است؛ از چه توبه می‌کند؟ مرحوم فیض(ره) می‌گوید: انّ ذنوب الأنبیاء و الأوصیاء(ع) لیس کذنوبنا بل انّما هو ترک دوام الذّکر و الاشتغال بالمباحات. ممکن است در کوچه و بازار و زندگى معمولى براى نبى و ولى لحظه غفلتى پیش بیاید؛ آن چیزى که اکثریت زندگى ما را تشکیل می‌دهد، براى او ممکن است یک لحظه‌اى پیش بیاید، مشغول و سرگرم به یک امر مباحى بشود؛ خود همین براى پیغمبر استغفار دارد. بنابراین، این مخصوص ما نیست؛ این براى همه است.
وظیفه سنگین کارگزاران
این براى کارگزاران وظیفه لازم‌ترى است. یعنى من و شما که در بخشى از کارهاى کشور مسئولیتى داریم یا تأثیرى داریم، در یک حوزه خاص اجتماعى نفوذى داریم، وظیفه‌مان در امر استغفار و توبه الىالله و انابه الىالله سنگین‌تر است؛ خیلى باید مراقب باشیم. گاهى حتّى در زیرمجموعه من و شما یک تخلّفى صورت می‌گیرد؛ اگر به‌نحوى این تخلّف مستند به ما باشد، ما مسئولیم. مثل اینکه مثلاً کوتاهى کردیم در ابلاغ، کوتاهى کردیم در گزینش این شخص، کوتاهى کردیم در برخورد با تخلّفات، این موجب شده است که تخلّفى به وجود بیاید. قوا انفسکم و اهلیکم نارا وقودها النّاس و الحجارة (تحریم، آیه 6 )
پس نتیجه این شد که در ماه رمضان در حد توان خودمان باید مراقبت کنیم، رفتار خودمان را تصحیح کنیم؛ فکرمان را، قول‌مان را، عمل‌مان را تصحیح کنیم؛ بگردیم اشکالاتش را پیدا کنیم، آن اشکالات را برطرف کنیم. این تصحیح در چه جهتى باشد؟ در جهت تقوا. در آیه شریفه روزه می‌فرماید: لعلّکم تتّقون (بقره، آیه 183)؛ روزه براى تقواست. بنابراین، این تلاشى که در راه ماه مبارک رمضان انجام می‌گیرد، در جهت تقوا باشد.
* بیانات در دیدار کارگزاران نظام - 27/5/1389
