مصیبت‌های امتحانی و اکتسابی

   

 از نظر آموزه‌های قرآن، مصیبت‌ها و شرور به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود:

 

1- مصیبت و شرور اکتسابی:

 

این دسته از مصیبت‌ها و شرور به سبب اعمال انسانی به‌وجود می‌آید؛ زیرا انسان کار بدی می‌کند که پیامدها و آثار آن‌گریبانگیر خودش می‌شود. خدا در این باره می‌فرماید: وَمَا اصَابَکُمْ مِنْ مُصِیبَهًٍْ فَبِمَا کَسَبَتْ اَیْدِیکُمْ وَیَعْفُو عَنْ کَثِیرٍ؛ و هرگونه مصیبتى به شما برسد به سبب دستاورد و عملکرد خود شماست؛ در حالی که خدا از بسیارى از آن دستاوردهای شما درمى‌گذرد و تنها برخی‌گریبان‌گیر شما می‌شود. (شوری، آیه 30) در جایی دیگر نیز می‌فرماید: ظَهَرَ الْفَسَادُ فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ بِمَا کَسَبَتْ أَیْدِی النَّاسِ لِیُذِیقَهُمْ بَعْضَ الَّذِی عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ؛ به سبب عملکرد خود مردم ، فساد در خشکى و دریا پدیدار شده است تا سزاى بعضى از آنچه را که کرده‏‌اند به آنان بچشاند‌، باشد که بازگردند. (روم، آیه 41)

2- مصیبت‌ها و شرور امتحانی:

 

این دسته از مصیبت‌ها و شرور به حکم کلی الهی در قالب سنت و قانون امتحان است؛ زیرا خدا همان طوری که با خیر‌، نعمت‌، آسایش و آسانی انسان را می‌آزماید«تا سیه‌رو شود هر که در او غش باشد»، با مصیبت و شرور نیز انسان را می‌آزماید. خدا می‌فرماید: کُلُّ نَفْسٍ ذَائِقَهًْ الْمَوْتِ وَنَبْلُوکُمْ بِالشَّرِّ وَالْخَیْرِ فِتْنَةً وَإِلَیْنَا تُرْجَعُونَ؛ هر نفسى چشنده مرگ است و شما را به وسیله شر و خیرخواهیم آزمود و به سوى ما بازگردانیده مى‌‏شوید. (انبیاء، آیه 35) 
از آیات و روایات به دست می‌آید که مصیبت و شرور اکتسابی اختصاص به کسانی دارد که گناه کرده و در دنیا تنها پیامد و دنباله‌های برخی از گناهان خویش را می‌چشند؛ بنابراین، کسانی چون معصومان(ع) گرفتار چنین مصیبت‌ها و شروری نخواهند شد؛ زیرا گناهی را مرتکب نشده‌اند تا کیفر آن را در قالب مصیبت و شرور ببیند؛ اما مصیبت‌ها و شرور امتحانی و افتنانی اختصاص به غیرمعصوم ندارد، بلکه معصومان نیز گرفتار آن خواهند شد؛ زیرا این مصیبت‌ها و شرور، عام و فراگیر است. (عنکبوت، آیات 2 و 3)
درباره علی(ع) آمده است: روزی امام بیمار شده بود. جمعى از برادران و یاران  به عیادتش آمدند. آنان عرض ‍ کردند: کَیفَ نَجِدک یَا امیرالمومنین؟ حالتان چطور است اى امیرمومنان؟ قَال: بِالشرّ؛ فرمود: شرّ است!!
قَالوا: مَا هَذا کَلامُ مِثلِکَ؛ گفتند: این سخن شایسته مثل شما نیست.
امام فرمود‌: انّ الله تَعالَى یَقولُ: وَ نَبْلُوکُمْ بِالشَّرِّ وَ الْخَیْرِ فِتْنَهًًْ؛ فَالخیرُ الصّحهُ وَ الغنا؛ وَ الشَّرُّ المَرضُ و الفَقرُ؛ خداوند متعال مى‌گوید: ما شما را با شرّ و خیر آزمایش مى‌کنیم. خیر همان تندرستى است و بى نیازى و شر بیمارى و فقر است و این تعبیرى است که من از قرآن مجید انتخاب کرده‌ام. (مجمع‌البیان، ذیل آیه 53 سوره انبیاء)